Ιστορικό Αρχείο Κρήτης - SOS: πρόταση του Υπ. Παιδείας για μεταστέγαση στις Δικαστικές Φυλακές της Αγιάς

του Γιώργου Γυπάκη
Στο κτίριο των Δικαστικών Φυλακών Χανίων ζητά να μεταστεγαστεί  το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, με έγγραφο αίτημα που απέστειλε μέσω του Υπουργείο Παιδείας στο Υπουργείο Οικονομικών στο οποίο ανήκουν. Η εξεύρεση λύσης στο πρόβλημα της στέγασης ενός από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα Ιστορικά Αρχεία της Ελλάδας είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της λειτουργίας του, έτσι εντείνονται οι προσπάθειες για την ανεύρεση στέγης. Η λύση των Δικαστικών Φυλακών που ήδη έχουν μεταφερθεί στην Αγιά, προτάθηκε από τον νέο προϊστάμενο του Ιστορικού Αρχείου Κώστα Φουρναράκη με την προϋπόθεση ότι θα χρειαστούν εργασίες μετασκευής στο κτίριο για να μπορέσει να δεχθεί τον τεράστιο όγκο του υλικού που φυλάσσεται στο κτίριο της οδού Σφακιανάκη αλλά και σε αποθήκες, ώστε να διαμορφωθεί ένα επισκέψιμο Ιστορικό Μουσείο. Σαν προσωρινή λύση μεταστέγασης ο κ. Φουρναράκης έχει προτείνει ένα από τα Δημαρχεία των πρώην Καποδιστριακών Δήμων.

Στόχος μας θα πρέπει να είναι, όπως λέει ο ίδιος, να κρατηθεί ζωντανό το Ιστορικό Αρχείο, όχι σαν αποθήκη φύλαξης αρχειακού υλικού, αλλά σαν πνευματικό κέντρο, που θα συγκεντρώνει τους ερευνητές και που θα αναπτύσει εκδοτικές και ερευνητικές δραστηριότητες.

Το δεύτερο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσει η Χανιώτικη κοινωνία αν θέλει να κρατήσει αυτή την υπηρεσία που τόσα έχει προσφέρει στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας, είναι η έλλειψη προσωπικού. Πάγιο αίτημα εδώ και χρόνια, ήταν να συμπληρωθεί το προσωπικό του αρχείου με νέες οργανικές θέσεις, ενδεχόμενο που τώρα φαίνεται εντελώς απίθανο. Σε μια εποχή που η κυβέρνηση κλείνει σχολεία και απολύει εκπαιδευτικούς το τελευταίο που θα την ενδιέφερε θα ήταν οι ιστορικοί της θεματοφύλακες, τα Ιστορικά της Αρχεία. Τα ίδια εξάλλου προβλήματα, αντιμετωπίζουν όλα τα Ιστορικά Αρχεία τη χώρα, μας λέει ο κ. Φουρναράκης, ο οποίος τονίζει πως το Αρχείο που βρίσκεται στα Χανιά είναι το πιο παλιό και το πιο σημαντικό.
Σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, εργάζεται μία υπάλληλος και ο προϊστάμενος,  του οποίου η απόσπαση ανανεώνεται κάθε χρόνο. Αν δεν ανανεωθεί και φέτος η απόσπαση αυτή, ο κ. Φουρναράκης θα επιστρέψει στην εκπαίδευση, το Αρχείο θα μείνει μόνο με ένα άτομο και θα κλείσει - καθώς ουσιαστικά θα είναι αδύνατον να λειτουργήσει....
Υπάρχει όμως κίνδυνος να φύγει από τα Χανιά;
Υπάρχει, αλλά δεν είναι τόσο απλό. Το Ιστορικό Αρχείο Ηρακλείου με το οποίο θα μπορούσε να συγχωνευθεί λειτουργεί μόνο δύο δεκαετίες και το υλικό του είναι σύγχρονο, ενώ το κτίριο που το στεγάζει είναι ενοικιαζόμενο. Αντίθετα το Αρχείο των Χανίων στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο και ο όγκος του φυλασσόμενου υλικού είναι πολύ μεγάλος και δε μεταφέρεται εύκολα. Αν όμως, λέει ο κ. Φουρναράκης, "βρεθεί ιδιόκτητος χώρος στο Ηράκλειο και οι τοπικοί φορείς το διεκδικήσουν" (σ.σ. κάτι που κάνουν τόσο αποτελεσματικά) τότε μπορεί να το χάσουμε...
Και καθώς είναι δεδομένη η ανικανότητα των τοπικών παραγόντων να βρίσκουν λύσεις για οποιοδήποτε πρόβλημα, ας αρχίσουμε από τώρα, να ανησυχούμε για την απώλεια!

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Παρά τις δυσκολίες, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης παράγεται σημαντικό έργο, όπως η ψηφιοποίηση - ταξινόμηση των εγγράφων. Ξεκινώντας από τα πιο παλιά , έχουν ψηφιοποιηθεί ήδη 350.000 έγγραφα, τα περισσότερα από όλα τα Αρχεία της χώρας, ενώ μόνο φέτος έχουν γίνει δύο εκδόσεις.
Καθημερινά, παρά την έλλειψη χώρου, μελετούν εκεί κάθε ηλικίας ερευνητές, εκπαιδευτικοί, μαθητές, σπουδαστές, που τεκμηριώνουν εργασίες τους αλλά και δημοσιογράφοι, καθώς το αρχείο των φύλων όλων των τοπικών εφημερίδων που έχουν εκδοθεί από το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, αποτελεί μια χρήσιμη καταγραφή της κοινωνικής και πολιτικής ζωής των Χανίων και των χρονίζοντων τοπικών θεμάτων.
Από το Ιστορικό Αρχείο αντλείται κάθε χρόνο, το υλικό που χρησιμοποιείται για τις ομιλίες που γίνονται σε διάφορες επετειακές εκδηλώσεις ή για άρθρα που γράφονται στον καθημερινό τύπο ακόμα και για την ιστορία των αρχιτεκτονικών μας μνημείων, στο Ιστορικό Αρχείο απευθύνονται ακόμα και απόδημοι έλληνες που ψάχνουν να βρουν τις οικογενειακές τους ρίζες, χτίζοντας την προσωπική τους ιστορία.
Αποτελεί τον Ιστορικό θεματοφύλακα όχι μόνο των Χανίων αλλά και όλης της Κρήτης, την πηγή της ιστορικής μνήμης του νησιού μας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Τα Ιστορικό Αρχείο Κρήτης είναι περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Βασικός σκοπός τωνΙ.Α.Κ. είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού του νομού Χανίων, καθώς και η διάθεση και η με ποικίλους τρόπους αξιοποίηση όλου αυτού του αρχειακού πλούτου.

Το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης ιδρύθηκε το 1920 με έδρα τα Χανιά, ύστερα από απόφαση του τότε Γενικού Διοικητή Κρήτης. Ιδρυτής του ήταν ο αείμνηστος Νικόλαος Παπαδάκης από τη Σητεία, στον οποίο και ανετέθη η διεύθυνση του ΙΑΚ τον Μάρτιο του 1920. Αναλαμβάνοντας, αυτός ο ένθερμος συλλέκτης και φύλακας των μνημείων της Κρητικής Ιστορίας, δεν περιορίσθηκε μόνο στην πρόχειρη περισυλλογή του αρχειακού υλικού, αλλά με εξαιρετικό ζήλο και αυταπάρνηση και χωρίς να πληρώνεται πολλές φορές, εργάσθηκε σκληρά και κάτω από αντίξοες συνθήκες συλλέγοντας αρχειακό υλικό, κάνοντας εκκαθαρίσεις, ταξινόμηση και καταγραφή του και πέτυχε να ευαισθητοποιήσει κατά το δυνατόν τους αρμόδιους που δεν είχαν σε μεγάλη υπόληψη τα αρχεία.

Το Αρχείο λειτούργησε σχεδόν ανεπίσημα ως το 1928, οπότε κι αναγνωρίσθηκε ως ΝΠΔΔ. Επόμενος Διευθυντής του ανέλαβε το 1933 ο αείμνηστος επίσης Νικόλαος Β. Τωμαδάκης, μετέπειτα Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Γερμανικής Κατοχής, η Υπηρεσία είχε να αντιμετωπίσει πλείστες δυσκολίες, ενώ το κυριότερο μέλημα του Διευθυντή και του προσωπικού του Αρχείου ήταν η διάσωση και διαφύλαξη του πολύτιμου υλικού της Υπηρεσίας, το οποίο ευτυχώς δεν υπέστη μεγάλες απώλειες, εκτός ενός τμήματος αρχειακού υλικού που μεταφέρθηκε σε Μονή στα Ρούστικα Ρεθύμνης και υπέστη φθορές από την υγρασία.

Το 1943 το Αρχείο έγινε, με νομοθετικό Διάταγμα, Δημόσια Υπηρεσία, ενώ το 1947 ο Τωμαδάκης, αφήνοντας ένα μεγάλο έργο πίσω του, ανέλαβε τη διεύθυνση των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
Φωτισμένοι άνθρωποι του πνεύματος, των Γραμμάτων και της Επιστήμης ανέλαβαν να συνεχίσουν το έργο των Παπαδάκη και Τωμαδάκη, τα επόμενα χρόνια, και το Αρχείο έφθασε σε τέτοιο υψηλό επίπεδο, ώστε να θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα περιφερειακά Αρχεία της χώρας, σε περιεχόμενο, όγκο και σπουδαιότητα υλικού.

Το Αρχείο στεγάζεται σε νεοκλασικό κρατικό διατηρητέο κτίριο, όπου έχουν αναπτυχθεί όλα τα τμήματα της Υπηρεσίας. Για τις αυξημένες όμως και πιεστικές στεγαστικές ανάγκες του - εφ' όσον υπάρχουν συνεχείς εισδοχές αρχειακού υλικού - έχει μισθωθεί και άλλο ισόγειο κτίριο, όπου υπάρχουν αρχειοστάσια για τα νεοεισερχόμενα αρχεία

ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ

Το αρχειακό υλικό του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης καλύπτει όλη την Κρήτη (εξ ου και η ονομασία της Υπηρεσίας) και υπολογίζεται σε περίπου 700.000 σημαντικότατα έγγραφα και ντοκουμέντα, από το 1821 μέχρι σήμερα. Το υλικό είναι ταξινομημένο και καταγεγραμμένο σε βιβλία υλικού, καρτέλες, καταλόγους και ειδικά ευρετήρια. Στις, άνω των 170 αρχειακών συλλογών της Υπηρεσίας, συγκαταλέγονται:
- Αρχεία Επαναστατικά - Επίσημη Αλληλογραφία των Κρητικών Επαναστάσεων 1821 - 1830, 1866 -1869, 1877 - 78, 1895 - 1898 καθώς και του Κινήματος του Θερίσου του 1905.
- Ιδιωτικές αρχειακές συλλογές που αναφέρονται σε διάφορες χρονικές περιόδους της Κρητικής Ιστορίας, με αλληλογραφία των Αρχηγών των Επαναστάσεων, Σωματαρχών, Οπλαρχηγών αλλά και άλλων εξεχόντων προσώπων (Πρακτικίδη, Μανουσογιαννάκηδων, Τσουδερών, Π. Κορωναίου, Χατζη Μιχάλη Γιάνναρη, Παρθενίου Κελαϊδή, Χάληδων, Α. Γιάνναρη, Ιω. Ζυμβρακάκη, Π. και Α. Κριάρη, Καλαϊσάκη, Ησυχάκη, Π. Γύπαρη, Ν. και Α. Σκουλά, Ι. Παϊζη, Μιχελογιάννη, κ.ά.).
- Αρχείο Κρητών Αγωνιστών (είναι καταχωρισμένοι σε ευρετήρια και ειδικούς υποφακέλους όλοι οι αγωνιστές των Κρητικών Επαναστάσεων από το 1866 και μέχρι το 1898, με βιογραφικά στοιχεία, αποδεικτικά στρατιωτικών τίτλων [καπετανοχάρτια], καθώς και τις αιτήσεις τους για την παροχή συντάξεων, όπου αναφέρεται και η δράση τους).
- Αρχεία Οθωμανικά και του Κεντρικού Μεταφραστικού Γραφείου Κρήτης.
- Αρχεία Συμβολαιογραφικά από τα τέλη του 19ου αιώνα και εξής.
- Αρχεία Δικαστικά, του Εφετείου Κρήτης και του Πρωτοδικείου Χανίων χρονολογούμενα από τον περασμένο αιώνα και εξής.
- Ολόκληρο το αρχείο της Κρητικής Πολιτείας, του αυτόνομου δηλαδή Κρητικού Κράτους (1898 - 1913). Πρόκειται για ογκωδέστατο αρχείο με τα έγγραφα των Ανωτέρων Διευθύνσεων (Υπουργείων) της Κρητικής Πολιτείας.
- Αρχειακό υλικό που αναφέρεται στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο περιλαμβάνεται σε πέντε συλλογές που δίνουν πολύτιμα στοιχεία τόσο για τη Μάχη της Κρήτης, όσο και για την Αντίσταση του Κρητικού Λαού, αλλά και για την διοικητική κατάσταση στο Νησί κατά την περίοδο αυτή.
- Αρχεία σχολείων της πόλης και του Νομού Χανίων.
- Νεότερα αρχεία, δημόσια και ιδιωτικά: αρχεία Νομαρχιών, διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών, εκπαιδευτικά, διαφόρων άλλων φορέων και φυσικών προσώπων, κ.ά.