Πολιτης των Χανιων: Το παρόν και το μέλλον της αυτοδιοίκησης

του Γιώργου Αγοραστάκη

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΤΟΥ 2014

Τώρα και 3,5 χρόνια η αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα βρέθηκε στο ιστορικό χαμηλότερο ενός αιώνα. Την περίοδο αυτή η αυτοδιοίκηση μπήκε στο στόχαστρο των μνημονίων με βασική επιδίωξη την αποδιάρθρωση και την απορρύθμιση του θεσμού.

Μπροστά στις αυτοδιοικητικές εκλογές του Μάη, τα δύο κόμματα της συγκυβέρνησης, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, φοβούμενα την έκφραση της λαϊκής οργής και την καταρράκωση των υποψηφίων τους, προσανατολίζονται στο να δώσουν «τοπικό επίχρισμα» στις εκλογές, προσανατολίζοντας τους πολίτες στο να επιλέξουν μόνο με κριτήρια τοπικά, ώστε να διοχετεύσουν την αγανάκτηση των πολιτών στις ευρωεκλογές που ακολουθούν, μία καταψήφιση στις οποίες θεωρείται πολύ πιο «ανώδυνη» για τη συγκυβέρνηση.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο στόχος θα πρέπει να είναι η ματαίωση των σχεδίων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ για μία «χαλαρή» αυτοδιοικητική ψήφο. Αντίθετα μέσα από τις εκλογές, πρέπει να αναδειχθούν τα πολιτικά ζητήματα που συνδέουν την γενική κατάσταση της χώρας με την αυτοδιοίκηση. Οι αυτοδιοικητικές εκλογές θα πρέπει να αποτελέσουν απάντηση ταυτόχρονα στη μνημονιακή διακυβέρνηση και την αποδιάρθρωση της αυτοδιοίκησης.

Στις αυτοδιοικητικές εκλογές πρέπει να διαμορφωθούν αυτοδιοικητικά σχήματα με αντιμνημονιακά, ριζοσπαστικά, δημοκρατικά, οικολογικά και αντιφασιστικά χαρακτηριστικά, με αιχμή την ανατροπή της πολιτικής των μνημονίων και του Καλλικράτη και την οικοδόμηση μιας νέας πορείας –στον αντίποδα της σημερινής- για την χώρα και την αυτοδιοίκηση. Οι μελλοντικές δημοτικές και περιφερειακές αρχές, θα πρέπει να γίνουν στυλοβάτες του έργου της εθνικής και κοινωνικής σωτηρίας, της ηράκλειας προσπάθειας για κοινωνική και παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.

Στις επερχόμενες εκλογές, οι οποίες αποκτούν βαρύνουσα πολιτική σημασία, τα θέματα τίθενται διλημματικά : ή η αυτοδιοίκηση θα συνεχίσει να λειτουργεί στο σημερινό καλλικρατικό - μνημονιακό πλαίσιο ή θα μετασχηματιστεί σε αποκεντρωμένη δημοκρατική εξουσία με λαϊκή συμμετοχή, για να αποτελέσει βασικό στήριγμα του κοινωνικού κράτους και φορέα της παραγωγικής, κοινωνικής, και οικολογικής ανασυγκρότησης της χώρας.

ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ

Τα μνημόνια άρχισαν μαζί με τον «Καλλικράτη». Το μνημόνιο Ι και ο «Καλλικράτης» ψηφίστηκαν από τη Βουλή την ίδια περίοδο (Μάης του 2010). Με τον «Καλλικράτη» προσφέρθηκε η Αυτοδιοίκηση ως το πρώτο θύμα στο μινώταυρο του μνημονίου.

Ο στόχος ήταν από την αρχή, η απορρύθμιση του θεσμού, ενταγμένος μέσα στο γενικότερο στόχο της απορρύθμισης του κράτους. Εφαρμόστηκε με τη γνωστή μέθοδο φέτα-φέτα, κομμάτι-κομμάτι, κλιμακωτά τρίμηνο με τρίμηνο.

Με τον «Καλλικράτη» αντί της επιζητούμενης –τότε- αποκέντρωσης του κράτους προς την αυτοδιοίκηση και την κοινωνία, δημιουργήθηκε ένα πιο συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα. Η μόνη πραγματική «αποκέντρωση» που υπήρξε στην συνέχεια ήταν προς τον ιδιωτικό τομέα όπου μεταβιβάζονται βασικοί αυτοδιοικητικοί (δημόσιοι) τομείς/δραστηριότητες….

Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΘΥΜΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ».

Η Αυτοδιοίκηση υπήρξε ένα από τα μεγάλα θύματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας και των αλλεπάλληλων Μνημονίων. Συγκεκριμένα είχαμε:

1) Στραγγαλισμός των πόρων, με την δραστική περικοπή (60%) και την μη απόδοση των θεσμοθετημένων πόρων, ενώ σχεδιάζεται νέα μείωση της τάξης του 29%, η οποία θα έχει ως συνέπεια την πλήρη αδυναμία επιβίωσης των δήμων . Μαζί με την οικονομική ασφυξία είχαμε και την κηδεμονία τους στην οικονομική διαχείριση. Επιβλήθηκαν εκτρώματα που πλήττουν τον θεσμό, όπως το κατ΄ επίφαση "Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των Οργανισμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης", που καταλύουν την αυτονομία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

2) Στο προσωπικό είχαμε και θα έχομε χιλιάδες απολύσεις είτε με στοχευμένο τρόπο, με την κατάργηση τομέων και θέσεων (δημοτική αστυνομία, σχολικοί φύλακες, συμβασιούχοι), είτε -όπως τώρα- με την παραπλανητική μέθοδο της κινητικότητας. Τα ονομαζόμενα σχέδια «μετατάξεων», «κινητικότητας», «εφεδρείας», καταλήγουν τελικά σε απολύσεις ή αποχωρήσεις εργαζομένων. Η ριζική ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και δικαιωμάτων σε όλους τους τομείς διαμορφώνει ένα σύγχρονο εργασιακό μεσαίωνα, με διάφορες ελαστικές μορφές και εργασιακές σχέσεις με «δανεικούς» εργαζόμενους ορισμένου χρόνου και στην αυτοδιοίκηση.

3) Ίδια εικόνα υπάρχει και στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση. Η μείωση κατά περίπου 40% των πόρων της, η απουσία δημοκρατικού προγραμματισμού και η υπονόμευση του αναπτυξιακού της ρόλου, ο ερμαφρόδιτος χαρακτήρας της μεταξύ κρατικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης και η διατήρηση της επιτήρησης του κράτους με τις επτά αποκεντρωμένες κρατικές διοικήσεις, έχουν δημιουργήσει ένα νέο γραφειοκρατικό μηχανισμό στη β’βάθμια Αυτοδιοίκηση.

4) Η Αυτοδιοίκηση δέχθηκε αλλεπάλληλες συγχωνεύσεις. Το μεγάλο μέγεθος και ο υπερσυγκεντρωτισμός αυτός, χωρίς πρόβλεψη ουσιαστικής ενδοδημοτικής αποκέντρωσης και ανάπτυξης αποκεντρωμένων θεσμών κοινωνικού και λαϊκού ελέγχου, αφυδάτωσε την πεμπτουσία της αυτοδιοίκησης που είναι η δημοκρατία. Ο υπερσυγκεντρωτισός κατέληξε εις βάρος των περιφερειακών δήμων, μιας και ευνόησε τους κεντρικούς αστικούς δήμους.

5) Η Αυτοδιοίκηση μετατρέπεται σε ιμάντα μεταβίβασης των εθνικών και υπερεθνικών αντιλαϊκών πολιτικών, όπως γίνεται, για παράδειγμα, με την Ελληνογερμανική Συνεργασία και την «αξιοποίηση» (δηλαδή εκποίηση) της δημόσιας και δημοτικής περιουσίας.

6) Βασικές κοινωνικές και συναφείς υπηρεσίες της Αυτοδιοίκησης έχουν συρρικνωθεί ή προβλέπεται να καταργηθούν. Πρόκειται για υπηρεσίες που αφορούν ευρύτατα λαϊκά στρώματα, όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί, το πρόγραμμα «βοήθεια στο σπίτι», η συντήρηση των σχολείων και η μεταφορά των μαθητών, τα δημοτικά ιατρεία, τα ΚΑΠΗ, τα προνοιακά επιδόματα, οι δομές πολιτισμού και αθλητισμού, η καθαριότητα, η διαμόρφωση και συντήρηση δημόσιων και πράσινων χώρων κ.ο.κ

7) Σε δύο τομείς μεθοδεύτηκε η συνολική εκχώρηση και ιδιωτικοποίηση κεντρικών δημόσιων υπηρεσιών, όπως είναι η διαχείριση των απορριμμάτων και η ύδρευση.

Ως πρώτο στάδιο στα απορρίμματα: προβλέπεται η κατασκευή στις περιφέρειες, ιδιωτικών εργοστασίων διαχείρισης απορριμμάτων και η υποχρεωτική διάθεση στη συνέχεια σ’ αυτά, των απορριμμάτων που συλλέγονται από τους ΟΤΑ, με το ανάλογο κόστος που θα επιβαρύνονται οι πολίτες. Έπεται η συνέχεια στις δημοτικές υπηρεσίες συλλογής απορριμμάτων.

Ως πρώτο στάδιο στην ύδρευση: οδηγήθηκαν στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου ΑΕ (ΤΑΥΠΕΔ) οι μεγαλύτερες δημόσιες εταιρίες -ΕΥΔΑΠ Α.Ε. στην Αττική και ΕΥΑΘ Α.Ε. στη Θεσσαλονίκη- με σκοπό την πώληση και την ιδιωτικοποίησή τους. Οι εταιρίες αυτές διαθέτουν τα μεγαλύτερα υδρευτικά και αποχετευτικά συστήματα της χώρας, εξυπηρετούν το μισό πληθυσμό της χώρας, διαθέτουν τα 2/3 των συνδέσεων ύδρευσης-αποχέτευσης των νοικοκυριών της χώρας. Έπεται η συνέχεια με τις ΔΕΥΑ.

Συμπερασματικά, οι πολιτικές πραγματικότητες που εδραιώνονται στην Ελλάδα της «μνημονιακής» περιόδου και του Καλλικράτη επέφεραν σοβαρή επιδείνωση του κοινωνικού ρόλου και πολιτική & θεσμική υποβάθμιση της Αυτοδιοίκησης. Ο στόχος τους για απορρύθμιση του θεσμού επέτυχε. Έτσι η Αυτοδιοίκηση καταλήγει να γίνει ένας στοιχειώδης διοικητικός και φοροεισπρακτικός μηχανισμός, με κύρια αρμοδιότητα να εισπράττει από τους δημότες τέλη και φόρους και να τα αποδίδει στους ιδιώτες επιχειρηματίες, στους οποίους θα έχει εκχωρήσει τους βασικούς τομείς της αρμοδιότητάς της.

ΑΞΟΝΕΣ ΜΙΑΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ TΗΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Για τη ριζοσπαστική Αριστερά, η Αυτοδιοίκηση είναι -λαϊκός θεσμός- συνυφασμένη με τη δημοκρατία, το κοινωνικό κράτος, την εξυπηρέτηση του πολίτη, τη λαϊκή συμμετοχή. Ο κοινωνικός, κινηματικός και διεκδικητικός χαρακτήρας της, όχι μόνο δεν αναιρεί, αλλά ενισχύει τον θεσμικό της ρόλο.

Στις μέρες μας, που η χώρα βιώνει μια μεγάλη κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση η Αυτοδιοίκηση καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Να κρατήσει το θεσμό όρθιο.
Να οργανώσει τις συλλογικές αντιστάσεις για την απόκρουση της μνημονιακής πολιτικής.
Να αποτελέσει παράγοντα κοινωνικής αλληλεγγύης και ενίσχυσης των κοινωνικών δομών.
Να γίνει μοχλός ανάπτυξης, με δημοκρατικό προγραμματισμό, με κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Να αποτελέσει το φορέα της αποκέντρωσης, της παραγωγικής ανασυγκρότησης και το μοντέλο των νέων μορφών διακυβέρνησης, με λειτουργίες συμμετοχικές και δημοκρατικές.

Οι δήμοι αποτελούν αιρετούς τοπικούς θεσμούς του αποκεντρωμένου κράτους. Εκλέγονται δημοκρατικά από τις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες παρεμβαίνουν και ελέγχουν το έργο τους τόσο μέσα από θεσμοθετημένες συμμετοχικές δομές όσο και μέσα από τις αυτόνομες κοινωνικές οργανώσεις και διαδικασίες τους.
Η Αυτοδιοίκηση σε όλες τις βαθμίδες της δομείται θεσμικά με τρόπο ώστε οι αποφάσεις να λαμβάνονται και η πολιτική να ασκείται από τα συλλογικά όργανα και όχι από κλειστά ή μονοπρόσωπα εκτελεστικά όργανα. Τα δημαρχοκεντρικά χαρακτηριστικά του σημερινού συστήματος πρέπει να ανατραπούν
Οι συμμετοχικοί θεσμοί αποτελούν θεμελιώδες συστατικό της αυτοδιοίκησης πρώτου βαθμού και κατά συνέπεια αποτελούν αναπόσπαστο δομικό μέρος της θεσμικής και πολιτικής της συγκρότησης και λειτουργίας. Οι θεσμοί αυτοί περιλαμβάνουν και τις λαϊκές συνελεύσεις, τον συμμετοχικό προϋπολογισμό και τα τοπικά δημοψηφίσματα.
Η κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικού κράτους και αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι σαφής, εύληπτη και σταθερή και να μην μπορεί να μεταβληθεί με την έκδοση απλών υπουργικών αποφάσεων.
Η λεπτομερής χωροταξική μελέτη της εθνικής επικράτειας ώστε ο νέος προσδιορισμός των ορίων των ΟΤΑ να αποδώσει οργανικές κοινωνικοοικονομικές ενότητες, με υψηλό βαθμό εσωτερικής χωρικής συνοχής, αποτελεί βασική συνθήκη της αποκέντρωσης. Οι ενότητες αυτές πρέπει να έχουν διακριτή ταυτότητα και να είναι εύληπτες και αναγνωρίσιμες από την κοινωνική βάση. Ειδική έμφαση πρέπει να δοθεί στις ορεινές περιοχές και στα νησιωτικά συμπλέγματα όπου τα κριτήρια πρέπει να είναι διαφορετικά - σύμφωνα άλλωστε και με τις επιταγές του συντάγματος.
Το υφιστάμενο εκλογικό σύστημα που αποδίδει τα 3/5 των εδρών στον συνδυασμό που πλειοψήφησε αλλοιώνει την αναλογική αντιπροσώπευση και πρέπει ν’ αντικατασταθεί από την απλή αναλογική σε όλα τα επίπεδα εκλογής και αντιπροσώπευσης της Αυτοδιοίκησης.
Ο θεσμός των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων, ως βασική πηγή χρηματοδότησης, πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός σταθερού και δεσμευτικού δημοσιονομικού συμφώνου μεταξύ κεντρικού κράτους και Αυτοδιοίκησης. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να επανεξεταστεί η λειτουργία του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων ώστε να αναδεικνύεται με σαφήνεια ο ρόλος του ως τράπεζας της αυτοδιοίκησης.
Το "Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των Οργανισμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης" να καταργηθεί.
Όλες οι ισχύουσες σήμερα κοινωνικές δομές της Αυτοδιοίκησης πρέπει να διατηρηθούν, να βελτιωθούν και να επεκταθούν ώστε να καλύψουν τις σύγχρονες αυξημένες ανάγκες. Το κοινωνικό κράτος στους δήμους είναι βασικός φορέας όχι μόνο για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης αλλά και για την κοινωνική και παραγωγική ανασυγκρότηση.
Οι δομές αλληλεγγύης (κοινωνικό παντοπωλείο, κοινωνική αγορά, κοινωνικό φροντιστήριο, κοινωνικοί ξενώνες, κοινωνικό φαρμακείο κλπ) πρέπει να επεκταθούν και να καλύψουν όλους τους αιτούντες.
Τα σχέδια ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης-αποχέτευσης, όπως και της διαχείρισης των απορριμμάτων πρέπει να αποτραπούν, να διαφυλαχτεί ο δημόσιος χαρακτήρας τους. Στη διαχείριση των απορριμμάτων να εφαρμοστεί ένα μοντέλο σύγχρονο και φιλικό στο περιβάλλον, εφαρμογή του κύκλου (διαχωρισμός στην πηγή, ανάκτηση υλικών, ανακύκλωση, κομποστοποίση, αξιοποίηση, ταφή υπολειμμάτων) με άξονες προτεραιότητας την αποκέντρωση των δραστηριοτήτων, τη μικρή κλίμακα, την ενθάρρυνση της κοινωνικής συμμετοχής, την αξιοποίηση του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού.