ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΝΑΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 21

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή γίνονται ομιλίες και εκδηλώσεις για την επέτειο της επανάστασης του 21. Υπάρχουν κάποια βασικά πράγματα που δεν πρέπει να ξεχνάμε:

Α) Η ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η Ελληνική Επανάσταση ξεσπά το 1821 λίγα χρόνια μετά την Αμερικανική Επανάσταση (1776) και τη Γαλλική Επανάσταση (1789). Επηρεάζεται από αυτές, όπως και αυτές επηρεάστηκαν πιο πριν από το Διαφωτισμό, τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, της τέχνης και της φιλοσοφίας που συνέβαλαν στην Αναγέννηση. Παράλληλα, η περίοδος του ’21 είναι για όλη την Ευρώπη μια περίοδος ανόδου της αστικής τάξης (δηλαδή των εμπόρων, των ναυτικών κλπ) και ταυτόχρονα αποδυνάμωσης της φεουδαρχίας και της μοναρχίας (δηλαδή της κληρονομικής εξουσίας βασιλιάδων κι ευγενών που κατείχαν τεράστιες εκτάσεις γης). Η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση εγκαθιδρύουν τα πρώτα δημοκρατικά πολιτεύματα. Η Γαλλική Επανάσταση διακηρύσσει τα δικαιώματα του ανθρώπου, μιλάει για τη διάκριση των εξουσιών (να μην είναι ο ίδιος άνθρωπος δικαστής, νομοθέτης και εκτελεστής των νόμων όπως ήταν ως τότε οι βασιλιάδες), αναγνωρίζει την ισότητα απέναντι στο νόμο, δίνει δικαίωμα ψήφου και καταργεί τη δουλεία. Πολλά κινήματα εμπνευσμένα από αυτές τις ιδέες ξεσπούν σε όλη την Ευρώπη αλλά και την Αμερική (π.χ. οι Καρμπονάροι στην Ιταλία, μυστική οργάνωση στην οποία συμμετείχε κι ο μεγάλος ποιητής του Αγώνα Ανδρέας Κάλβος, ο οποίος συνελήφθη κι απελάθηκε από την Ιταλία για τη συμμετοχή του στην επαναστατική δράση). Η περίοδος αυτή είναι η περίοδος της δημιουργίας των εθνικών κρατών.

Β) ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής είναι ο προάγγελος κι εμπνευστής της Ελληνικής Επανάστασης. Όραμά του ήταν η εξέγερση όλων των βαλκανικών λαών (και των Τούρκων) ενάντια στο Σουλτάνο (όπως φαίνεται και στον περίφημο «Θούριό» του) και η δημιουργία μιας βαλκανικής ομοσπονδίας όπου οι βαλκανικοί λαοί θα ζουν αδελφωμένοι σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, με λαϊκές συνελεύσεις και συμμετοχή του λαού στις αποφάσεις. Το ξεκίνημα της επανάστασης του 21 στην Μολδοβλαχία δεν ήταν απλός αντιπερισπασμός του Υψηλάντη, ήταν η λογική του Ρήγα να εξεγερθούν όλοι οι λαοί των Βαλκανίων, κάτι που τελικά δεν έγινε. Το όραμα του Ρήγα δεν απειλούσε μόνο την Οθωμανική Αυτοκρατορία, απειλούσε το ίδιο και τη μεγάλη δύναμη της εποχής την Αυστροουγγαρία που τον συνέλαβε και τον παρέδωσε στην Τουρκία για να βρει μαρτυρικό θάνατο.

Γ) Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΣ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Όπως όλες οι εξεγέρσεις της εποχής, έτσι και η Ελληνική Επανάσταση είχε στα αιτήματά της την ελευθερία, την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη. Οι φτωχότεροι ζητούσαν γη, ψωμί και δικαιώματα, η ανερχόμενη αστική τάξη διεκδικούσε πολιτική εξουσία που ως τότε την είχε ο Σουλτάνος και οι τοπικοί φεουδάρχες. Αυτό, μαζί με τις προσωπικές αντιθέσεις οδήγησε και στην εσωτερική σύγκρουση στη διάρκεια της επανάστασης με τους κοτζαμπάσηδες (τους φεουδάρχες που αρχικά δεν ήθελαν την επανάσταση). Ανάμεσα στις ριζοσπαστικές προτάσεις της Επανάστασης ήταν η ελευθερία και η ισότητα για όλους τους ανθρώπους, το δικαίωμα της ψήφου, η καθιέρωσης της δημόσιας δωρεάν Παιδείας, η κατάργηση της δουλείας (στις ΗΠΑ καταργήθηκε μετά από αιματηρό εμφύλιο 44 χρόνια μετά την Ελλάδα, το 1865!), το δημοκρατικό πολίτευμα.

Δ) Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Κάτι που πολλές φορές ξεχνιέται (κι εδώ έχουν συμβάλει και παλιότερα σχολικά βιβλία αλλά κι η στάση κατά των Κρητών ενός από τους ιστορικούς της επανάστασης του 21, του Σπυρίδωνος Τρικούπη) είναι η συμμετοχή της Κρήτης στο 21. Στελέχη της Φιλικής Εταιρείας υπήρχαν αρκετά στην Κρήτη, ανάμεσά τους ήταν ο Επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκης κι ο δάσκαλος Καλλίνικος Βερροιαίος που κρέμασαν λίγο μετά την έναρξη της επανάστασης στον Πλάτανο της Πλατείας Σπλάντζιας στα Χανιά. Η έναρξη της Επανάστασης στην Κρήτη έγινε λίγες μέρες μετά την Πελοπόννησο, στη Θυμιανή Παναγιά των Σφακίων, ενώ στους Χανιώτες οπλαρχηγούς του 21 συγκαταλέγονται οι αδελφοί Ιωάννης και Βασίλης Χάλης (στους οποίους έχει αφιερωθεί ο κεντρικός δρόμος μπροστά από τη Μητρόπολη των Χανίων), ο Σήφακας και άλλοι.

Ε) ΤΟ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Με το ξέσπασμα της Επανάστασης δημιουργείται ένα διεθνές κίνημα αλληλεγγύης στους Έλληνες επαναστάτες, καθώς η Ελληνική Επανάσταση εμπνέει τα πιο προοδευτικά πνεύματα της εποχής: Από το Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά μέχρι το νεαρό τότε λογοτέχνη Βίκτωρα Ουγκώ (που αργότερα έδωσε αριστουργήματα όπως τους «Άθλιους» και την «Παναγία των Παρισίων») και τον Άγγλο ποιητή Βύρωνα που πεθαίνει στην Ελλάδα, όπως πολλοί άλλοι φιλέλληνες που ήρθαν και πολέμησαν στο πλευρό των επαναστατών. Το μεγάλο αυτό κίνημα σίγουρα συνέβαλε στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους το 1830. Όμως τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων επέβαλαν τη μοναρχία αντί της δημοκρατίας που ήθελαν οι επαναστάτες και διεκδικούσαν με όλα τα Συντάγματα που ψηφίστηκαν στη διάρκεια της Επανάστασης και μας έστειλαν πεσκέσι τον Βαυαρό Όθωνα για βασιλιά μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια. Επίσης οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν επέτρεψαν την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι ο τουρκικός στρατός ήταν κλεισμένος στα τρία κάστρα του νησιού κι όλη η ύπαιθρος κυβερνιόταν από τους επαναστάτες με κέντρο το κάστρο της Γραμπούσας. Χρειάστηκαν αρκετές ακόμη επαναστάσεις για να γίνει η Κρήτη αρχικά αυτόνομη το 1898 και να ενωθεί τελικά με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1913 μετά τους Βαλκανικούς πολέμους.

Φώτης Ποντικάκης

Πρόεδρος του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Ν. Χανίων