Καθηγητής Χρήστος Λιονής: H πίστη είναι θεραπευτική!

Ο Καθηγητής του Παν/μίου Κρήτης Χρήστος Λιονής μιλάει στο Γιώργο Γυπάκη για τη θεραπευτική δύναμη της πνευματικότητας και το πρώτο "κρητικό" βιολογικό φάρμακο.

Η πίστη είναι θεραπευτική. Ή για να είμαστε πιο ακριβείς: η πνευματικότητα προστατεύει από τις ασθένειες. Για πρώτη φορά ακούγεται από επιστημονικά χείλη σε δημόσια εκδήλωση αυτή η διαπίστωση. Ο Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Χρήστος Λιονής επέλεξε να κάνει αυτή την ανακοίνωση από τα Χανιά στις 21 Σεπτεμβρίου, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης ενός θρησκευτικού βιβλίου του Ηλία Μαζοκοπάκη.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου μίλησε στα Ιατρικά Χρονικά γι αυτή τη μελέτη, αλλά και για το πρώτο φαρμακευτικό σκεύασμα – διατροφικό συμπλήρωμα που κατασκευάζεται στην Ελλάδα με φυσικά συστατικά από αρωματικά φυτά και λάδι της Κρήτης, το οποίο κατασκεύασαν ο ίδιος και οι συνεργάτες του μετά από χρόνια μελετών που τεκμηριώνουν τις θεραπευτικές ιδιότητες των κρητικών βοτάνων.

Ερ. Σε τί αναφέρεται η σχέση θρησκευτικότητας – πνευματικότητας με τη νοσηρότητα του πληθυσμού;

Hταν η πρώτη ανακοίνωση που κάναμε σε δημοσια εκδήλωση μια και πριν από λίγες βδομάδες έγινε δεκτή μια δημοσίευσή μας σ' ένα περιοδικό ευρωπαϊκό, το Οrmons, στην οποία για πρώτη φορά τεκμηριώνουμε για πρώτη φορά στα ελληνικά δεδομένα τη σχέση θρησκευτικότητας - πνευματικότητας, μια έννοια που τη μετράμε με μια κλίμακα βρεττανικής κατασκευής όμως την οποία έχουμε ζυγιάσει, σταθμίσει στην ελληνική γλώσσα μαζί με μια σειρά από νοσήματα οπως είναι η διαβητική υπέρταση, αλλά και άλλους, βιολογικούς δείκτες, όπως είναι το επίπεδο της φλεγμονής με την κορτιζόνη και ο βαθμός αρτηριοσκλήρωσης όπως τον μετράμε με το υπερηχογράφημα, μετράμε το πάχος όπως λέμε του εσωτερικού χιτώνα στην καρωτίδα.

Προσπαθήσαμε δηλαδή να δούμε σε ποιό βαθμό τα άτομα τα οποία δηλώνουν ή φαίνονται – βαθμολογούνται ότι έχουν υψηλή θρησκευτικότητα και πνευματικότητα, και δεν εννοούμε μόνο την παρακολούθηση της εκκλησίας, είναι μια κλίμακα με περισσότερες από τρεις – τέσσερις ερωτήσεις απ όπου βγάζουμε ένα σκορ, είδαμε ότι όπου δηλώνεται ότι το σκορ αυτό είναι υψηλό, ο βαθμός της αρτηριοσκλήρωσης ή η πιθανότητα να έχει το άτομο σάκχαρο, σακχαρώδη διαβήτη ή υπέρταση είναι μικρότερη. Δηλαδή είδαμε μια αντίστροφη σχέση.

Αυτό βεβαιότατα, είναι σε ένα μικρό πληθυσμό, εκεί που έχουμε εγκαταστήσει ένα παρατηρητήριο εδώ και χρόνια, στην Κοινότητα Σπηλίου του Ν. Ρεθύμνης, που είναι ένας μικρός πληθυσμός που τον παρακολουθούμε περίπου από το 1990-91 όταν κάναμε τις πρώτες εξετάσεις. Πηγαίνουμε κατά διαστήματα και τον παρακολουθούμε, με εξετάσεις αίματος, με ιστορικό, με την παρακολούθηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας και την τελευταία αυτή φορά, στα πλαίσια της διδακτορικής διατριβής του χανιώτη Δημήτρη Ανυφαντάκη, γιατρού Γενικής Ιατρικής, γιατί εκεί εντάσσεται κι αυτή η δημοσίευση, ψάξαμε τη σχέση θρησκευτικότητας και πνευματικότητας.

Και θεωρήσαμε ότι ήταν καλό να το πούμε σ' αυτή την παρουσίαση του βιβλίου του κ. Μαζοκοπάκη, αν μη τι άλλο, όλες οι ειδήσεις από τα μέσα ενημέρωσης είναι ότι όλα τα κακά έχουν πέσει πάνω και μας σκεπάζουνε κι αυτό βεβαίως το καταλαβαίνει κανένας από την οικονομική συγκυρία αλλά από την άλλη μεριά, θέλουμε να πούμε πως ο κρητικός λαός έχει και κάποιους θετικούς προσδιοριστές για την υγεία. Και δεν είναι μόνο η κρητική διατροφή, είναι και οι λεγόμενοι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές αλλά ένας από αυτούς είναι η βαθειά του πνευματικότητα – θρησκευτικότητα.

Αυτό ωφείλουμε να το δούμε ακόμη περαιτέρω, δηλαδή να φύγουμε έξω από το Σπήλι, να δούμε κι άλλο μεγαλύτερο δείγμα και εκτος της περιοχής εκείνης, να δούμε σε ποιό βαθμό ισχύει.

Είναι πάντως μια πρώτη σημαντική παρατήρηση και δεν είναι μόνο παρατήρηση, είναι μια στατιστικά σημαντική σχέση, που ελπίζουμε να συζητηθεί.

Η βιολογική ασπιρίνη

Ερ. Πώς φτάσατε στην κατασκευή της λεγόμενης “βιολογικής ασπιρίνης;”

Απ. Είναι παλιά ιστορία. Ξεκίνησε από μια παρατήρηση δική μου όταν δούλευα σα γιατρός εκεί, ότι άτομα που έφταναν σε βαθειά γεράματα που δεν είχαν σοβαρά προβλήματα υγείας, όταν τους ρωτούσα τί κάνουν, ανάμεσα σε άλλα μου έλεγαν και για την κατανάλωση αρωματικών βοτάνων, σε μετρημένες ποσότητες. Δηλαδή, δίκταμο, θυμάρι, φασκόμηλο, ματζουράνα, αυτά σε μικρές πάντα δόσεις, όχι κατάχρηση αρωματικών βοτάνων και πάντα υπο τη μορφή του αφεψήματος.

Αυτό ήταν μια πρώτη παρατήρηση την οποία μετά θελήσαμε να τη δούμε μαζί με τον καθηγητή το Γιαντο Σλικεβι, έναν ολλανδό ανθρωπολόγο με μια σειρά από μεταπτυχιακούς φοιτητές και δικούς μας ερευνητές, ψάξαμε αρκετές περιοχές της Κρήτης, στο Ηράκλειο και το Ρέθυμνο κυρίως, όπου εκεί διαπιστώσαμε ότι αυτή η παραδοσιακή αυτόχθονη γνώση που υπήρχε στη Μινωική αλλά κυρίως στην αρχαιοελληνική περίοδο και μετά τη ρωμαϊκή, δηλαδή σε γνωστούς βοτανολόγους υπήρχαν αυτού του είδους οι “συνταγές', δηλαδή οι θεραπευτικές ιδιότητες των αρωματικών φυτών, οπότε, είδαμε ότι αυτό που χρησιμοποιούσαν τότε ήταν κάτι που είχε δεθεί με την παράδοση της Κρήτης από αρχαιοτάτων χρόνων.

Θυμάμαι ότι αυτή την υποθεση τη διατύπωσα μετά με συνεργάτες μου σε ένα Παν/μιο της Σουηδίας και ζητήσαμε να εξετάσουμε την αντιοξειδωτική δράση των αρωματικών φυτών. Τοτε είχα έρθει και στα Χανιά, στο ΜΑΙΧ όπου τότε ερευνήτρια ήταν η κ. Μελπω Σκουλά, και με τη βοήθειά της προτυπώσαμε και είδαμε το χερμπάριουμ, δηλαδή τα φυτά που καταναλώνανε αυτοί οι άνθρωποι.

Μετά πήραμε μια χρηματοδότηση από το κρατικό Ινστιτούτο έρευνας της Σουηδίας και προχωρήσαμε σε μια σειρά από τεστ όπου διαπιστώσαμε ότι αρκετά από τα αρωματικά αυτά βότανα όπως τα πίνουνε οι άνθρωποι εδώ στην Κρήτη είχανε ισχυρότερη αντιοξειδωτική δράση, δηλαδή εναντίον της φλεγμονής, από το πράσινο τσάι και τη βιταμίνη Ε.

Ετσι κάναμε μια πρώτη δημοσίευση τότε, το 1999 σε ένα μεγάλο περιοδικό. Μετά συνεχίσαμε λίγο τη σκέψη και την ανάλυση των δεδομένων είδαμε με βάση όσα μας έλεγαν, ότι τους παρείχαν αρκετή προστασία έναντι των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού, δηλαδή κρυολογημάτων και άλλων εποχιακών λοιμώξεων. Ειπαμε να το δοκιμάσουμε στο εργαστήριο και εδώ ήταν η συνεργασία με τον καθηγητή της εργαστηριακής ιατρικής και ενοκρινολόγο συνάδελφό μου στο Παν/μιο τον κ. Καστανά, και τον καθηγητή κ. Περή στο τμήμα Βιολογίας. Εκεί φροντίσαμε να εξετάσουμε αν οι μαρτυρίες αυτές είχαν βιολογικό υπόβαθρο. Εκεί λοιπόν στο βιολογικό εργαστήριο κάναμε κάποιες βιολογικές δοκιμές όπου είδαμε ότι πραγματικά οι συγκεντρώσεις εκείνες που μας έλεγαν οι άνθρωποι στα ερωτηματολόγια, είχανε ισχυρή δράση στο εργαστήριο και μάλιστα αντίστοιχη με άλλα γνωστά αντιιικά φάρμακα σε καλλιέργειες ιών. Οπότε είχαμε και το εργαστηριακό τεκμήριο.

Ετσι σκεφτήκαμε να προχωρήσουμε στη συνθεση ενός συμπληρώματος, από τρία αρωματικά βοτανα, θυμάρι φασκόμηλο και δίκταμο, σε κάποιες ειδικές αναλογίες, να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία των εργαστηρίων και του Παν/μίου Κρήτης, και να μπορέσουμε να πάρουμε αιθέριο έλαιο υπό τη μορφή μιας μικροκάψουλας.

Ετσι λοιπόν πετύχαμε, αφού προηγουμένως έγιναν μια σειρά από μελέτες, για τον έλεγχο της σταθερότητας, της τοξικότητας και άλλες που απαιτούνται και προχωρήσαμε μαζί με την Ενωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Ρεθύμνου στην ανάπτυξη μιας πατέντας, αυτής που θα κατοχύρωνε τα δεδομένα μας.

Μετά υπήρξε και ενδιαφέρον από μια φαρμακευτική εταιρεία, την Galenica, η οποία έχει πάρει και τα εμπορικά δικαιώματα αυτής της ανακάλυψης. Συμφωνήσαμε όμως ότι τόσο εμείς σαν ερευνητές όσο και η εταιρεία δεν θα προχωρήσουμε στην ανάπτυξη, ως συμπλήρωμα αρχικά κι αργότερα ως φαρμάκου, αν προηγουμένως μια κλινική δοκιμή δεν δώσει τα αποτελέσματα.

Κι έτσι τώρα, είμαστε έτοιμοι και αρχές Οκτωβρίου ξεκινάμε τις δοκιμές σε τρεις περιοχές στο νομό Ηρακλείου ελπίζοντας ότι στους πρώτους 100 νοσήσαντες ασθενείς από κοινό κρυολόγημα του οποίου την ιική προέλευση θα προσδιορίσουμε, θα έχει αποτέλεσμα είτε στη μείωση των ημερών νόσησης, είτε στη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Περιμένουμε λοιπόν τα αποτελέσματα και αμέσως μετά θα έχουμε την κυκλοφορία αυτού του σκευάσματος στην Ελλάδα πρώτα και αργότερα σε τρείς τέσσερις ευρωπαϊκές αγορές.

Ερ. Γιατί συμπλήρωμα και όχι φάρμακο;

Απ. Γιατί η εφαρμογή του και η κυκλοφορία του είναι πολύ πιο εύκολη. Ο φάκελος ενός φαρμάκου είναι πολύ πιο απαιτητικός και χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο και συναντά και δυσκολίες. Είναι η πρώτη φορά που θα χρησιμοποιηθούν φυσικά υλικά προϊόντα για την παρασκευή φαρμάκου. Εννοώ σαν τεχνική εμπειρία του ΕΟΦ. Παρολ΄αυτά είναι επιθυμία μας να γίνει γιατί ο στόχος του είναι να κυκλοφορήσει ως φάρμακο. Αλλά για να μην αργήσουμε, επειδή ήδη έχουμε καθυστερήσει με τις μελέτες κι όλα τ' άλλα, να δώσουμε την υκαιρία της κυκλοφορίας του και να πω και το σημαντικό είναι ας πούμε η καινοτομία του, δεν είναι μόνο στις θεραπευτικές ιδιότητες, είναι κυρίως ότι αν μη τι άλλο ένα τέτοιο προϊόν ουσιαστικά τεκμηριώσει την αποτελεσματικότητά του, κυκλοφορήσει σα συμπλήρωμα τώρα, αυτό θα κινητοποιήσει και την αγορά. Οπως καταλαβαίνετε μεγάλες εκτάσεις γης θα πρέπει να καλλιεργηθούν με πρότυπες μεθοδολογίες τα αρωματικά φυτά....

Ερ. Εδώ έχω μια αντίρρηση εγώ. Ξέρουμε ότι τα καλλιεργούμενα αρωματικά φυτά δεν έχουν την ίδια ποσότητα και ποιότητα σε θεραπευτικά συστατικά όσο έχουν τα άγρια. Αυτό σημαίνει ότι ή θα πρέπει να ξεγυμνώσουμε τα βουνά από βότανα με κίνδυνο να προκαλέσουμε μεγάλη οικολογική καταστροφή ή θα πρέπει να κάνουμε ειδικές καλλιέργειες.

Απ. Οπως σας είπα έχουμε κάνει μελέτες σταθερότητας και θα πρέπει να ελέγχεται το προϊόν ότι θα έχει την ίδια δραστική ουσία στην ίδια πυκνότητα, στην ίδια συγκέντρωση, και βέβαια αυτό θέλει συγκεκριμένες οδηγίες, κατευθύνσεις, επίβλεψη, αλλά αυτό δεν είναι ακριβώς δική μας ευθύνη, αλλά της εταιρείας που θάχει τα προϊόντα και του συμβολαίου που θα κάνει. Τα βουνά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα γιατί θέλουμε πολύ μεγάλες ποσότητες και έχουμε αυτές τις ευαισθησίες. Κι εκτός απ΄αυτό, ο άλλος δεν μπορεί να παραδίδει ένα προϊόν με την Α συγκέντρωση εδώ και τη Β συγκέντρωση εκεί. Οπως είπατε αυτό θέλει πρότυπες οδηγίες κι αυτό θα απαιτήσει αρκετό χρόνο.

Το δεύτερο όμως που έχει και το κέρδος, είναι ότι εμείς φροντίσαμε να βάλουμε ως έκδοχο, το κρητικό λάδι και βάλαμε την Ενωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Ρεθύμνου γι αυτό.

Ερ. Επειδή κυκλοφορούν πολλά σκευάσματα με φυσικά συστατικά, όπως ο ευκάλυπτος, η αλόη κλπ. Θα ήθελα να σας ρωτήσω ποιά είναι η διαφορά του δικού σας σκευάσματος από τα άλλα;

Απ. Εμείς θα χρησιμοποιήσουμε ένα διατροφικό συμπλήρωμα που έχει τεκμηριώσει εργαστηριακά την αντιοξειδωτική του δράση και κυρίως τις αντι-ιικές του ιδιότητες. Συνεπώς εδώ έχεις ενδείξεις με βάση την τεκμηρίωση κι όχι με βάση την εμπειρια.

Ερ. Οι θεραπευτικές ιδιότητες αυτών των βοτάνων μας είπατε ότι ήταν γνωστές απο την αρχαιότητα. Γιατί μέχρι τώρα η επιστήμη δεν τα είχε αξιοποιήσει;

Απ. Πρώτον γιατί η επιστημονική κοινότητα δεν είχε στρέψει την προσοχή της στην αυτόχθονη γνώση. Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα. Το μεγάλο ερωτηματικό σήμερα είναι σε ποιό βαθμό η υψηλή τεχνολογία, το Πανεπιστήμιο, η ακαδημαϊκή κοινότητα με τον ευρύ της όρο στρέφει τα ενδιαφέροντά της και σε προσιτές τεχνολογίες και σε πρακτικές. Το FDΑ της Αμερικής πριν από πολλά χρόνια επένδυσε πάρα πολλά χρήματα για να πάρει αυτόχθονη γνωση κατοίκων του Αμαζονίου και να τη μετατρέψει αύριο μεθαύριο σε σκευάσματα τα οποία ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται δραστικά απέναντι σε μια σειρά από νοσήματα. Η Κρήτη έχει ένα πολύ πλουσιο τέτοιο υλικό, βέβαια αυτό χρειάζεται να γίνει με κανόνες κι έχουμε κι εμείς αυτή την αγωνία ότι πρώτον θα πρέπει να προστατεύσουμε τη φύση και δεύτερον, πρέπει κάποια στιγμή να δούμε και τα δικαιώματα των ανθρώπων που μεταδίδουν αυτή τη γνώση. Μέχρι τώρα αυτό δεν έχει γίνει πουθενά.

Η γνώση αυτή που μεταδίδεται και μεταφέρεται κάποια στιγμή πρέπει να κατοχυρωθεί είτε υπό μορφή δικαιωμάτων, είτε υπό μορφή πρότυπων κειμένων. Πρέπει να δούμε πως αυτή η αυτόχθονη γνώση πρέπει να πατενταριστεί. Γιατί όταν ερχονται αυτοί οι άνθρωποι και σου δίνουν τη γνώση που μεταφέρεται μεσω της παράδοσης, αθώα και την παίρνεις εσύ και τυχαίνει κάποια στιγμή να προκύψει από αυτήν κάποιο προϊόν, πρέπει κάτι να επιστρέψει στους αυτόχθονες αυτούς ανθρώπους. Αυτό είναι ένα αίτημα δικό μου και το χρωστάω σ' αυτούς τους ανθρώπους που μου έχουν δώσει τόσα πολλά, που πρέπει κάποια στιγμή να μπει σε συζητήσεις και σε πλαίσια, δηλαδή η κατοχύρωση της αυτόχθονης γνώσης.

Δημοσιεύτηκε στα Ιατρικά Χρονικά της Κρήτης